Dei ortodokse kyrkjene

Berre den romersk-katolske kyrkja er større enn dei ortodokse kyrkjene. Den mest utbreidde av dei ortodokse kyrkjene i dag, er den russisk-ortodokse kyrkje.

Den kristne kyrkja vart splitta i år 1054, under det som blir kalla “det store skismaet”. Paven i Roma og patriarken i Konstantinopel skilde lag.

Patriark – er namnet på overhovudet i den ortodokse kyrkja. Sidan den ortodokse kyrkja består av fleire sjølvstendige kyrkjer, er det òg fleire patriarkar. I den katolske kyrkja er det berre éin pave.

Konstantinopel – er byen Istanbul i dagens Tyrkia.

Skisma – er eit gresk ord som betyr kløft/deling/uesemje.

Historisk er dei ortodokse kyrkjene knytte til patriarkane i Konstantinopel (Tyrkia), Alexandria (Egypt), Antiokia (Syria), Jerusalem og Roma. Desse fem dannar oldkyrkja /strong>, som kanskje vart oppretta av disiplane til Jesus.

Ordet ortodoks betyr rett tilbeding. Dei ortodokse kristne meiner dei trur på den rette måten, slik dei første kristne gjorde. Det same gjeld gudstenestene. I ei ortodoks gudsteneste er det alltid nattverd, skriftlesing, bøn, song og røykjelse. Røykjelsen blir brukt som eit offer til Gud.

1 / 3

Sakramenta

Dei ortodokse kyrkjene har dei same sju sakramenta som den katolske kyrkja: nattverd, dåp, vigsel, konfirmasjon, skriftemål, salving av sjuke og ordinasjon. Sakrament betyr heilag handling.

Nattverd og dåp blir sett på som dei to viktigaste sakramenta.

Nattverd

Nattverden blir gjennomført i alle ortodokse gudstenester. Under nattverden – kommunion – blir det delt ut vin og syra (gjæra) brød. Ifølge ortodoks tru blir vin og brød til Jesu blod og lekam (kropp).

Dåp

I dåpen blir ein Guds barn. Gjennom dåpen blir òg arvesynda vaska bort.

Måten ein døyper barn på varierer i ulike kyrkjesamfunn. Nokon tek berre litt vatn på hovudet til barnet, medan andre praktiserer full neddukking. Det siste er mest vanleg i ortodokse kyrkjer. Ved full neddukking i vatn vil heile kroppen bli reinsa for synd. Alle barn blir dukka tre gongar, som eit symbol på treeininga.

Vigsel

Å gifte seg er ei storhending for ortodokse kristne. Ifølgje Gud er ikkje mennesket skapt til å vere åleine, men til å leve saman med familien sin. Dette tolkar dei ut frå forteljinga om då Gud skapte dei første menneska på jorda, Adam og Eva.

Konfirmasjon

Dei ortodokse kristne gjennomfører som oftast konfirmasjonen – krismeringa – samtidig med dåpen. Presten salvar dåpsbarnet med korsteiknet på panna til barnet, auge, øyre, nasebor, brystkasse, rygg, hender og føter.

I nokre ortodokse samfunn blir det gjennomført ei “ungdomsvelsigning” når barna er 14-15 år gamle. Dette er berre bøn for den enkelte, og ikkje ei konfirmasjonshandling.

Skriftemål

Under skriftemål erkjenner den kristne syndene sine. Dei ortodokse blir oppfordra til å skrifte med jamne mellomrom.

Sjukesalving

Presten salvar den sjuke med heilag olje, og ber for at den sjuke skal bli frisk igjen.

Ordinasjon

Ordinasjon er innsetjing av ein prest. Det er berre menn som kan bli ordinerte. Dersom dei er ordinerte før dei giftar seg, må dei leve ugifte. Menn som allereie er gifte, kan bli ordinerte.

1 / 6

Faste og fest

Ortodokse høgtider blir førebudde gjennom faste. Stort sett betyr faste at ein ikkje et produkt frå dyr, men nokre gongar kan ein ete fisk. Før påske er reglane for faste spesielt strenge.

I fastetidene skal ein la seg underhalde minst mogleg. Ein skal bruke tida til å konsentrere seg om si eiga tru. Askese er viktig for dei ortodokse kyrkjene, og fasta er ein del av askesen. Askese betyr at ein skal frigjere seg frå nyting og frå behovet for materielle ting.

Etter fasta blir høgtidene feira med festmåltid, og då kan ein ete kva ein vil.

Onsdag og fredag er normalt fastedagar. I tillegg har kvar årstid ein fasteperiode. Dei fastar i adventstida og før påske. I tillegg fastar dei før persok 29. juni og før Marimesse 15. august. Persok er til minne om Paulus og Peter i Bibelen, og Marimesse viser til den dagen jomfru Maria fôr opp til himmelen.

Også i dei ortodokse kyrkjene blir det feira jul, men julaftan er 13 dagar seinare enn hos oss. Det kjem av at størstedelen av dei ortodokse kyrkjene følger den julianske kalenderen som ligg 13 dagar etter kalenderen vår, og derfor hamnar julaftanen deira på 6. januar.

Den julianske kalenderen vart innført av Julius Cæsar i år 46 f.Kr.

1 / 3

Ikon

Ikon er bilde av viktige personar i ortodoks tru. Ofte er bilda måla på treplater med gullfarga bakgrunn. Gullfargen blir sett på som Guds farge, og er eit symbol på guddom, makt og ære.

Ikon er vanlege i ortodokse heimar. Dei heng ofte på ein vegg som vender mot aust. Det er her sola står opp.

Bilda blir brukte som påminning om å gjere gode gjerningar.

📷 Ortodoks ikon frå 1500-talet med motiv av blant anna jomfru Maria og Jesusbarnet.

Dei ortodokse kyrkjene i Noreg

I Noreg har dei ortodokse kyrkjene vakse på grunn av innvandring. Men den ortodokse kyrkja har vore lenge i Noreg. Skoltesamane i Noreg vart kristna på 1500-talet. Ifølge ortodoks tradisjon vart dei kristna av Heilage Trifon av Petsjenga, og det finst framleis eit lite kapell i Neiden i Aust-Finnmark som vitnar om dette.

Det finst ortodokse forsamlingar i Oslo, Stavanger, Bergen, Trondheim og på Svalbard.

Den ortodokse Sankt Georgs kapell i Neiden, bygget i 1565

Dei ortodokse kyrkjene og den katolske kyrkja

Å vere ortodoks vil seie å ha den rette opphavlege trua. Katolikkane meiner dei er den sanne verdsomspennande kyrkja, og at dei har den rette trua. Den katolske kyrkja har forsamlingar over heile verda, men sentrum er i Vatikanstaten i Roma. Den katolske kyrkja blir leia av paven. Den ortodokse kyrkja er organisert som sjølvstendige kyrkjer med sjølvstendige leiarar – patriarkar.

Begge kyrkjene meiner at den andre kyrkja tek feil. Likevel er dei samde om noko. Dei trur på Jesus og det han lærte disiplane sine. Dei meiner at verda er skapt av Gud.

Begge kyrkjene har nattverd. I dei ortodokse kyrkjene bruker ein syra brød, og i den katolske kyrkja bruker ein usyra brød. At brødet er syra, vil seie at det er gjær i brødet. Kyrkjene er usamde om kva som er rett eller gale.

I den ortodokse trua kan ein ikkje forstå absolutt alt. Ting kan berre forståast som ein del av trua. Den ortodokse kyrkja har derfor eit sterkt fokus på det mystiske. Altså på det ein ikkje kan forklare.

Både ortodokse og katolske kristne har mange helgenar. Dette er personar som har gjort seg fortente til å bli kalla heilage.

1 / 3

Kjelder:

Ortodoks.no (04.10.21): Den russiske ortodokse kirke i Norge
https://www.ortodoks.no/generelt

Thorbjørnsrud, Berit S.: De ortodokse kirker i Store norske leksikon på snl.no.
Henta 2021 M10 04 frå
https://snl.no/de_ortodokse_kirker

Bilde- og videorettar:

1. Getty Images
2. Getty Images
3. Getty Images
4. Getty Images
5. Michael Riessler (CC BY-SA 3.0)
6. Getty Images

Relaterte yrker

Synes du dette var spennende lesning? Her har vi forslag til noen yrker du kan utforske:

Prest

Ein prest held gudstenester og har ansvar for kyrkjelege handlingar som viing, konfirmasjon, dåp og gravferd.

Arbeidsoppgaver

Prest er tittelen på ein person som leiar dei kirkelege ritual og handlingar i ei kyrkje. I Noreg jobbar prestar flest i Den norske kyrkja. Mange andre trussamfunn bruker gjerne tittelen pastor i staden for prest.

Vanlege arbeidsoppgåver for ein prest:

førebu og halde gudstenester
samarbeid i stab
kyrkjelege handlingar som viing, konfirmasjon, dåp og gravferd
samtaler med menneske som skal gifte seg, døype barna sine eller ha konfirmantførebuing
ha tillitsfulle samtaler/sjelesorg med menneske i ulike livssituasjonar
administrative oppgåver/kontorarbeid og møte i forskjellige råd og utval

Menighetsprestene i Den norske kyrkje har stillingsbetegnelsene sokneprest, kapellan og prostiprest.

Soknepresten leier kyrkjetenestene i eit sokn eller i ein kyrkjelyd, og har ofte plass i kyrkjelydsrådet. Ein sokneprest tilsettast av bispedømmerådet. Dei andre prestane i kyrkjelyden, som er administrativt underlagt soknepresten, kallast oftast kapellan. Soknepresten er fagleg ansvarleg i meinigheita, og ansvarleg for fagstaben.

Institusjonspresten, for eksempel ein sjukehusprest eller ein fengselsprest, har varierte arbeidsoppgåver etter behov. Sjelesorg for brukarar, pårørande og tilsette er ein vesentleg del av jobben. Institusjonsprestane held også gudstenester og kirkelege handlingar.

Institusjonspresten er fagperson på sorgarbeid og krisehandtering, og jobbar også tverrfagleg i team med andre tilsette på institusjonane.

Andre stillingsnemningar innanfor presteyrket er sjømannsprest, misjonsprest og studentprest. Som prest i Den norske kyrkja blir du ordinert til presteteneste av ein biskop. Som prest arbeider du saman med andre i kyrkja, til dømes kateket/meinigheitspedagog og kantor.

Les mer

Historikar

Historikarar jobbar med å skape forståing for og kunnskap om den historiske utviklinga til menneska og verda.

Arbeidsoppgaver

Historikarar studerer og skriv om fortida. Ved hjelp av kritisk gjennomgang av historiske kjelder skal du som historikaren skaffe deg ei omfattande forståing av korleis samfunn og kultur har endra seg over tid.

Vanlege arbeidsoppgåver for historikaren:

forsking på kjende og ukjende kildar
undervising og rettleiing
utforming av studieemne og oppføring av litteraturlister
skriva notat, rapportar og utgreiingar
samla inn, vurdera, behandla, analysera og tolka tekstar, og dessutan omarbeida dei for offentleg publisering eller utstillingar

Historie er eit breitt fag med mange felt å velje mellom. Du kan fordjupe deg i kulturhistorie, krigshistorie eller økonomisk historie. Du kan òg velje ein bestemt tidsperiode eller eit geografisk område. Sjølv om du ofte vel eit felt, må du forstå heile historiefaget for å sjå dei store linjene.

Historikarar blir ofte ikkje tilsette med stillingstittelen historikar, men kan til dømes bli tilsett som forskar, adjunkt eller rådgivar. Som historikarar samarbeider du ofte med andre historikarar og andre akademikarar i prosjekt og anna forsking.

Les mer

Lærar

Ein lærar underviser born og vaksne i ulike fag.

Arbeidsoppgaver

Lærer er eit samlebegrep om alle som jobbar med undervisning, og gjeld både dei som jobbar i grunnskule, vidaregåande skular, folkehøgskular og voksenopplæring.

Ein lærar støttar barn og vaksne i læringa deira, utvikling og danning. Som lærer er det viktig å ha gode faglege, pedagogiske og sosiale evner.

Det er mange måtar å bli lærar på og det avheng av kven du vil undervise eller kva du vil undervise i.

Grunnskulelærar

For å bli lærar i grunnskulen kan du gå grunnskulelærerutdanningene for 1.–7. trinn eller 5.–10. trinn. Begge utdanninga er femårige og gir deg ei mastergrad. I utdanninga for 1.–7. trinn er fokuset på byrjaropplæring og rolla som kontaktlærar. I 5.–10. trinn blir det lagt vekt på grunnleggande evner, klasseleiing og vurdering av læringa til elevar. Samisk grunnskulelærarutdanning er bygd opp på same måte, men fokuserer òg på samisk språk og kultur.

Meir om yrket grunnskulelærar

Lektor

Ein lektor er ein lærar med mastergrad. For å bli lektor kan du gå lektorutdanninga for 8.–13. trinn. Forskjellen på ei lektorutdanning og vanleg grunnskolelærerutdanning er kva trinn i utdanningssystemet ein utdannar seg vor å vere lærar i. Ein får òg lektortittelen med grunnskulelærarutdanning.
Med lektorutdanninga kan du undervise på mellomtrinnet, i ungdomsskulen, på vidaregåande opplæring, og vaksenopplæringa. Gjennom lektorutdanninga får du kompetanse til å undervise i to fag på skulen. I utdanninga fordjupar du deg i eit av faga du skal undervise i, medan det andre faget utgjer 60 studiepoeng.

Meir om yrket lektor

Yrkesfaglærar

Yrkesfaglærarar har spisskompetanse innan ei rekke ulike fagfelt, som til dømes bygg- og anleggsteknikk eller helse- og oppvekstfag.

Yrkesfaglærarutdanningane krev fagbrev og arbeidserfaring.

For å bli yrkesfaglærar kan du òg ta årsstudium i praktisk pedagogisk utdanning for yrkesfag (PPU-Y). Det krev òg fagbrev og ofte to års relevant arbeidserfaring.

Viss du har ein bachelor i utøvande eller skapande kunstfag, kan du søke på årsstudium i praktisk pedagogisk utdanning (PPU) og bli faglærar. For utøvande eller skapande kunstfag, til dømes musikk og formgiving, er opptakskravet til PPU bachelorgrad frem til 2023. Faglærarutdanninga fasas ut. Frå 2023 kan ein søke eit femårig studie; lærarutdanning i praktiske og estetiske fag (LUPE). LUPE erstattar det som tidlegare heita faglærarutdanning.

Meir om yrket yrkesfaglærar

Adjunkt

Adjunkt er ein lærar med ein fireåring grunnskulelærarutdanning. Du kan òg få tittelen adjunkt med ein bachelorgrad frå universitet eller høgskule i tillegg til 1-årig praktisk pedagogisk utdanning (PPU). I dag er det krav om å ha mastergrad før du kan søka om praktisk pedagogisk utdanning, men fram til 2024 er det unntak viss du har bachelorgrad i utøvande eller skapande kunstfag.

Meir om yrket adjunkt

Pedagog

Ein pedagog kan vera ei nemning på ein lærar, men du kan òg vera pedagog utan å vera lærar.
Det er fleire utdanningsløp som leiar til tittelen pedagog. Du kan ta pedagogikkutdanning på universitet eller høgskular. Lærarar, barnehagelærarar og barnevernspedagogar har hatt pedagogikk som ein del av utdanninga, og kan òg kalla seg pedagogar.

Sjølv om du tek ei utdanning i pedagogikk, er du ikkje automatisk kvalifisert til å undrrvise i skulen. Pedagogikk-utdanninga er ikkje det same som praktisk-pedagogisk utdanning (PPU). Pedagogikk kan bli kobinert med andre akademiske studier.

Pedagogar kan òg arbeida som konsulentar, med organisasjonsutvikling og opplæring som spesialfelt, eller innan kartleggings- og forskingsarbeid For tilsette i barnehage og skule med barnehagelærar- eller lærarutdanning er pedagogikkfaget gjerne ei vidareutdanning.

Meir om yrket pedagog

Spesialpedagog

Spesialpedagogen fungerer ofte som ei trygd for læraren og legg til rette for elevar med spesielle læringsbehov. Det kan vera elevar som har psykososiale vanskar, lese- og skrivevanskar, språkvanskar, syns- eller høyrslevanskar, generelle lærevanskar (utviklingshemming) og autismespekterforstyrringar.

For å bli spesialpedagog kan du ta ein bachelor eller masterutdanning på universitet eller høgskule. Ein del spesialpedagogar har gjerne spesialisering innanfor fagområde som logopedi, synsskadar, høyrsleskadar eller utviklingshemming eller andre utfordringar.

Meir om yrket spesialpedagog

Morsmålslærar

Morsmålslærarar, eller tospråklege lærarar, underviser elevar i særskild språkopplæring. Ein morsmålslærar underviser elevar som har eit anna morsmål enn norsk og samisk, og som ikkje klarer å følge vanleg undervisning på norsk. Dei får då undervisning på sitt eige morsmål, heilt til dei kan følge den ordinære undervisninga. For å bli morsmålslærar må du enten ha lærarutdanninga frå heimlandet til eleven, treårig lærarutdanning for morsmålslærarar, eller høgare utdanning på minst tre år som inkluderer pedagogikk og språket og kulturen til eleven.

Mastergrad + praktisk pedagogisk utdanning

Med fullført mastergrad innanfor relevante undervisningsfag i skulen kan du òg ta praktisk-pedagogisk utdanning (PPU). Relevante undervisningsfag kan vera engelsk, framandspråk, historie, matematikk, naturfag, norsk, religion og etikk, samfunnsfag.

Det vil gi deg tittelen lektor. Det blir gitt unntak frå masterkravet viss du søker med ein bachelorgrad i utøvande eller skapande kunstfag. Det vil gi deg tittelen adjunkt. Dette unntaket gjeld til 2024.

Les mer

Fag

Kjerneelementer

Tverrfaglig tema

navigasjonssidefelt

Utdanningsinnhold

Dei ortodokse kyrkjene