Kva er eit statskupp?

Eit statskupp er når ei gruppe menneske tek over makta frå dei øvste politiske leiarane, utan å følgje reglane i demokratiet.

Eit statskupp kan skje på fleire måtar. I historia har vi ofte sett militærkupp. Eit militærkupp er når nokre leiarar tek makta med hjelp av militæret.

Statskupp skjer ofte når det er store endringar i eit land. Til dømes etter val eller etter store økonomiske forandringar. Resultatet av statskupp blir ofte eit diktatur.

📷 Måleri av demonstrantar som stormar slottet Palais de Tuileries under den franske revolusjonen i 1848.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt
Opptøyer under franske revolusjonen
Opptøyer under franske revolusjonen

Diktatur

Diktatur er ei styreform som betyr at makta ligg hos nokre få. Diktatur er det motsette av demokrati. I eit diktatur har befolkninga liten fridom. Alt blir styrt av leiaren som er diktator. Iran har eit islamsk prestestyre. Her kan du bli drepen eller sett i fengsel, viss du kritiserer leiarane.

📷 President Donald Trump er den første amerikanske presidenten til å krysse grensa til Nord-Korea. Her helste han på Kim Jong-un, leiaren av den totalitære eittpartistaten.

USAs president Donald Trump er første amerikanske presidenten til å krysse grensen til Nord-Korea for å møte øverstkommanderende av den totalitære ettpartistaten, Kim Jong-un.
USAs president Donald Trump er første amerikanske presidenten til å krysse grensen til Nord-Korea for å møte øverstkommanderende av den totalitære ettpartistaten, Kim Jong-un.

Statskupp i Chile 1973

Den 11. september 1973 var det eit blodig militærkupp i Chile.  Den demokratisk valde presidenten, Salvador Allende, døydde under det grufulle kuppet. Statskuppet vart leidd av Chiles militærsjef Augusto Pinochet og militærjuntaen hans. Dei var usamde i måten Allende styrte landet på og ønskte forandring. Dei fekk òg hjelp frå USA.

Pinochet hadde makta heilt fram til 1990. Han er eit typisk døme på ein diktator. Drap, overgrep og tortur var vanleg under leiinga hans.

📷 Pinochet i ein bilparade i Santiago for å feire 9-årsjubileet for statskuppet sitt.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt
Pinochet i en bilparade i Santiago for å feire 9-årsjubileet for hans statskupp.
Pinochet i en bilparade i Santiago for å feire 9-årsjubileet for hans statskupp.

Vi må ikkje gløyme

I historia har vi sett mange statskupp. Til dømes då Adolf Hitler tok makta i Tyskland i 1933. Dette gjorde han ved å vinne demokratiske val. Men då han hadde makta, gjekk han forbi alle andre parti. Han tok òg kontroll over militæret og alle statlege institusjonar. Med andre ord: Eit demokratisk land kan veldig raskt forvandlast til eit diktatur.

📷 30. januar 1933: Hitler blir feira som nyutnemnd rikskanslar for Tyskland.

Hitler hylles som Rikskansler
Hitler hylles som Rikskansler

Nesten-kupp i USA

6. januar 2021, Washington D.C.:
Fleire hundre Trump-tilhengjarar samla seg rundt kongressbygningen i hovudstaden. Kongressen i USA svarer til Stortinget i Noreg. Dei protesterte mot at Joe Biden skulle bli godkjend som USAs neste president. President Trump meinte at presidentvalet i november 2020 vart utsett for fusk. Han hadde i sosiale medium uttrykt at valet var ugyldig. I tillegg oppmoda han folk til å protestere.

Protestane vart svært valdelege. Til slutt braut fleire personar seg inn i kongressbygningen. Dette gjorde at godkjenninga av Biden måtte utsetjast. President Trump bad til slutt folk om å dra heim. Likevel heldt han fram å klage på valfusk i sosiale medium. Men han hadde ingen kjelder som kunne stadfeste valfusk. Dette var eit skremmande teikn på manglande tillit til demokratiet.

President Trump fekk mykje merksemd for at han ikkje vedgjekk at han tapte valet. I USA er denne erkjenninga ein viktig del av den demokratiske maktoverføringa.

Han innrømde endeleg valtapet den 7. januar 2021. Dette var dagen etter at kongressbygningen vart storma. Det vart heldigvis ikkje noko statskupp denne gongen.

Fleire av Trumps eigne tilsette snudde seg mot han. Nokre meinte òg at det Trump hadde gjort, var så udemokratisk at han burde miste jobben som president. I så fall ville han fått sparken berre få veker før presidentperioden hans var over.

Forrige avsnitt

1 / 3

Neste avsnitt

Supernytt 8.1. 2021: Valdrama i USA

Spol fram til 0:43 i filmen for ei oppsummering av storminga av kongressen 6. januar 2021.

Korleis kan ein førebyggje statskupp?

For å unngå statskupp må ein styrkje demokratiet. Dette oppnår ein mellom anna ved at journalistar får jobbe fritt. Då kan dei gi befolkninga korrekt og viktig informasjon. I tillegg er det viktig at barn lærer om demokrati på skulen.

Internasjonalt samarbeid er viktig. Å styrkje menneskerettane vil òg vere svært viktig for eit godt demokrati. Ved å la FN ta del i val sikrar ein at valet blir gjennomført på ein ryddig måte.

Forrige avsnitt

1 / 2

Neste avsnitt

Tryggingsrådet i FN

I denne filmen kan du sjå kva Tryggingsrådet i FN kan gjere.

 

 

Kjelder:

Bilet- og videorettar:

    1. Getty Images
    2. Ukjent
    3. Ukjent (CC – SA 3.0)
    4. Getty Images
    5. Deutsches Bundesarchiv (CC – SA 3.0 DE)
    6. Getty Images
    7. NRK
    8. Getty Images
    9. FN Sambandet Norge – YouTube
Close Icon

Loading...