Kan vi elske den vi vil?
For dei aller fleste kjennest det veldig godt å vere forelska. Men nokre gongar kan det også vere vanskeleg. Det kjem an på kven ein er forelska i.
Bryllupskake i et likekjønnet ekteskap
Seksuell orientering
Seksuell orientering er sjeldan eit val, men noko dei fleste opplever at dei er fødde med. Nokre er heterofile og blir tiltrekte av det motsette kjønnet, mens andre er homofile og blir tiltrekte av folk med same kjønn. Det finst også bifile eller panfile som er tiltrekte av begge kjønn. Homofili er ikkje noko vi berre finn hos menneske, men hos alle dyreartar, frå pattedyr til insekt.
Lykkelig lesbisk par
Kan vi elske kven vi vil i Noreg?
– ein historisk gjennomgang
Ja, vi kan det, men det har ikkje alltid vore slik. Viss vi tek for oss situasjonen til dei homofile i Noreg, har det ikkje alltid vore like enkelt å vere homofil. Å elske og utføre seksuelle handlingar med ein med same kjønn var straffbart i Noreg. Det var ikkje før i 1972 at straffelova mot homoseksualitet blei oppheva.
Sjølv om homofili blei teke ut av straffelova, var det framleis sett på som ein psykiatrisk diagnose. Homofili vart ikkje fjerna som sjukdomsdiagnose før i 1982.
Frå 70- til 90-talet skjedde det store samfunnsendringar som hadde med likestilling og seksualitet å gjere, men det var ikkje før i 2008 at homofile par kunne gifte seg med dei same rettane som heterofile par.
1 / 3
Pride-paraden i Oslo i 2018
Norsk ekteskapslov
I 1993 blei det vedtatt ei partnarskapslov som gav homofile og lesbiske dei same rettane som heterofile når det kom til ekteskap, minus rett til adopsjon av barn og høve til å gifte seg i Den norske kyrkja.
Etter stor politisk semje stemte Stortinget i 2009 fram ei ekteskapslov som gav homofile og lesbiske dei same rettane som heterofile når det gjeld ekteskap og adopsjon.
Nokre år seinare fekk diskrimineringslova større vekt på seksuell orientering og kjønnsidentitet. Ifølgje Tryggingstenesta i politiet er LHBT-personar ei av dei mest diskriminerte gruppene i samfunnet.
1 / 3
Nygift homofilt par
Å kome ut av skapet
«Å kome ut av skapet» er eit uttrykk som beskriv det å – for første gong – fortelje opent om den seksuelle legninga si. Denne opplevinga blir ulik frå person til person. Det kan skuldast familien og miljøet ein veks opp i. For nokre er det ganske enkelt å kome ut av skapet, men for andre er det betrakteleg vanskelegare.
Å kome ut av skapet er modig og befriande. Endeleg føler ein seg klar for å seie kva ein føler, og kanskje kven ein liker. Mange gruar seg eller vågar ikkje å kome ut fordi dei er redde for negative reaksjonar frå familie og venner, eller dei kan vere redde for utestenging. Dei aller fleste blir heldigvis møtte med positive reaksjonar.
1 / 2
Trist gutt inne i mørket
Ein menneskerett å elske den ein vil
Retten til å elske den ein vil, er ein grunnleggjande menneskerett. Ifølgje Amnesty har vi ikkje eit fullstendig fritt demokrati viss landet vi bur i, hindrar kjærleik og seksualitet mellom vaksne menneske som har gitt kvarandre samtykke.
Mange stader i verda blir rettane til LHBT-personar forkasta og krenkte. For eksempel har Russland ikkje ei nøytral ekteskapslov, og ein kan bli fengsla om ein fremjar LHBT-rettane i det offentlege. Sjølv fredelege Pride-paradar blir møtte med valdelege motdemonstrasjonar i Russland. Derfor hevdar Amnesty at Russland bryt retten til å elske den ein vil.
1 / 2
Regnbuefargede hender i håndjern
Religion som hinder
I norsk lov er det ingenting som hindrar personar med ulik tru i å elske kvarandre. Dei kan også gifte seg med kvarandre dersom dei oppfyller ekteskapsvilkåra.
Men alt etter kva religion ein høyrer til, er det ikkje sikkert at dei religiøse skriftene tillet ekteskap. Det er faktisk 29 land i verda som forbyr ekteskap mellom to personar med ulik tru. Dei fleste av desse landa er muslimske.
Stadig fleire land tillèt homofilt ekteskap. Nederland var det første landet som gjorde dette, i år 2000 – og akkurat som då Noreg endra si lov i 2008, var det dei kristne partia som stemte imot lovendringa.
1 / 3
Muslimsk kvinne
Tvangsekteskap
Tvangsekteskap blir definert som eit ekteskap der minst ein av personane blir tvungen eller pressa til å gifte seg med ein annan person. Dette er eit val som ikkje blir teke av sjølve personen som skal inngå i eit ekteskap, men av familien eller det religiøse miljøet til personen. Tvangsekteskap er derfor forbunde med negativ sosial kontroll.
Tvangsekteskap er forbode i Noreg, men ifølgje norske styresmakter finst det tvangsekteskap i nokre innvandrarmiljø. Er ein utsett for press til å gå inn i eit ekteskap, har ein rett til hjelp frå skulen eller helsestasjonen i kommunen ein bur i.
1 / 2
Tvangsekteskap med håndjern
Arrangert ekteskap
Arrangert ekteskap er lovleg i Noreg viss personane som skal gifte seg er over 18 år. I dette tilfellet hjelper familien med å finne ein ektefelle til dei som skal gifte seg, men begge personane må vere einige og takke ja. Her er det ikkje rom for tvang. Historisk har arrangerte ekteskap ikkje vore uvanleg blant kongefamiliar og gardeigarar for å skape alliansar. I Noreg i dag kan det gå føre seg i somme etniske miljø.
Ein del politikarar i Noreg ønskjer å forby dette, sidan det er vanskeleg å skilje mellom arrangerte ekteskap og tvangsekteskap.
Kampen for kjærleiken
Å elske den ein vil, har vore ein kamp i Noreg og er framleis ein stor kamp i mange delar av verda. Ingen kan bestemme kven du skal elske eller gifte deg med. Det er eit val som berre du kan ta.
Kjærleikens vegar er uransakelege, seiest det, og verken religion, kjønn, etnisitet eller landegrenser kan gjere noko med det.
Kjelder:
- IMDI (28.06.2021): Negativ sosial kontroll og tvangsekteskap
https://www.imdi.no/om-integrering-i-norge/kunnskapsoversikt/negativ-sosial-kontroll-og-tvangsekteskap/
- Amnesty (28.06.2021): Å elske er en menneskerett
https://amnesty.no/elske-er-en-menneskerett-0
- FRI (Foreningen for kjønn- og seksualitetsmangfold) (28.06.2021): Historie
https://www.foreningenfri.no/om-oss/organisasjon/historie/
- Library of Congress (29.06.2021): Prohibition of Interfaith Marriage
https://www.loc.gov/law/help/marriage/interfaith-prohibition.php
- Pew Research Center (29.06.2021): Same-Sex Marriage Around the World
https://www.pewforum.org/fact-sheet/gay-marriage-around-the-world/
Bilet- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Human-Etisk Forbund (CC BY-SA 2.0)
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Harm & Hegseth // VGTV – YouTube
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Antoine Dieu
-
Getty Images
-
Ad Council – YouTube
-
