Kor gamle kan vi bli?
Ny forståing av kva prosessar i kroppen som forårsakar aldring kan bidra til å flytte grenser og endre den vanlege forståinga vår av alder.
Vi blir fødde, vi lever, og vi døyr. Slik er det sjølvsagt for alle, men somme lever lenger enn andre. Det eldste mennesket gjennom tidene var franske Jeanne Louise Calment, som blei 122 år og 164 dagar gammal.
Kor gamle kan vi bli?
Fleire og fleire i verda lever til dei blir gamle. Likevel lever dei fleste av oss om lag like lenge som dei alltid har gjort. Folk blei ofte rundt 70 for tusen år sidan også.
Kva er løyndommen til eit langt liv? Dersom vi vil sjå kva som skjer når ein blir gammal, er det vanskeleg å forske på menneske. Det tek jo mange år før vi blir gamle! Då er det mykje lettare å forske på mark eller mus.
1 / 2
Skjønnhetsprodukter
Marken ein forskar på, lever berre i tre veker, og mus blir sjeldan meir enn tre år. Då kan ein lett sjå kva som skjer frå dei er nyfødde til dei blir gamle.
Gen er små kodar vi alle har inni oss. Sjølv om mark og mus ikkje liknar på menneske, har dei gen som liknar våre. Difor håper ein at medisinar som verkar på dei, også vil verke på menneske.
Når ein blir gammal, blir ein oftare sjuk. Dersom vi vil at folk skal halde seg friske heile livet, må vi gjere noko med det. Ein har fått til det med mus, men ingen har prøvd på menneske enno.
1 / 2
Små hvite mus i et bur
Kvifor blir levande ting eldre?
Det finst organismar som nesten ikkje blir eldre. Nokre fisk og sjødyr kan leve veldig lenge, og det finst tre og sopp som er tusenvis av år gamle! Ein skulle kanskje tru at dyr som lever lenge vinn over dyr som lever kort, men slik er det ikkje.
Det er nemleg dyrt å leve evig! Alle artar brukar næring for å halde seg i live. Viss dei blir skadde, treng dei ekstra næring for å fikse seg sjølve. Når ein blir veldig gammal, kostar det for mykje næring å halde seg i live. Då er det betre for arten at neste generasjon tek over.
1 / 2
Charles Darwin illustrasjon
Det er viktig å få barn!
Det viktigaste for ein art, er at individa blir gamle nok til at dei kan få barn. Elles forsvinn arten. Då er det kanskje like nyttig å ha eit kort liv og lage tusenvis av ungar fort, slik som mygg gjer.
Eldre mann med stokk
Korleis blir vi eldre?
Kroppen vår består av millionar av celler. Det er små klumpar som gjer oppgåver for oss. Når celler døyr, må vi ha nye. Det får vi ved at andre celler deler seg i to.
Av og til blir ikkje kopien like bra. Det er litt som når ein startar med ord i kviskreleiken, og så blir det til noko heilt anna! Når ein kopierer celler mange gongar, kan dei bli skadde. Då fungerer kroppen dårlegare enn då han var ung.
DNA
Inni cella finst noko vi kallar arvestoff, eller DNA. Det er ei lang remse som er litt som ein kode. Her står oppskrifta på kven du er. Med ein annan kode ville du kanskje ha vore ein blekksprut eller ein papegøye! Difor er det viktig at koden er rett.
Når cella blir delt, må ho lage meir DNA: Då hender det at det snik seg inn ein feil. Plutseleg har du ein føflekk der du ikkje hadde det frå før. Det skjer meir og meir når ein blir gammal.
1 / 2
Genmodifisering
Kan ein bli ung igjen?
Forskarar prøver heile tida å forstå kva som gjer oss eldre. Kanskje kan ein lage ein pille som gjer deg yngre igjen, slik at du kan leve lenge.
Ein har faktisk fått til slikt med musene ein forskar på, men vi veit ikkje om dei same triksa kan nyttast på menneske.
Å bli gammal i framtida
Kanskje vil vi ein gong i framtida klare å setje ein stoppar for det at folk blir gamle. Tenk deg korleis det ville ha vore! Uansett er det nok framleis ganske lenge til.
1 / 2
Dame feirer bursdag med kake
Kjelder:
- Ny Vitenskap 07 (2016)
Orage Forlag AS
- NRK (28.05.2020)
www.nrk.no/skole
- Nature.com (10.08.2020): Evolution of ageing
https://doi.org/10.1038/270301a0
- BBC (10.08.2020): The oldest living thing on Earth
https://www.bbc.com/news/science-environment-40224991
Bilete- og videorettar:
-
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
Getty Images
-
